Η Περιοχή στην οποία ιδρύθηκε η Πέλλα, η μακεδονική πρωτεύουσα, κατοικούνταν τουλάχιστον από την εποχή του χαλκού (4000 π.Χ.) χωρίς διακοπή ως τα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια. Και αυτό μαρτυρείται από τα νεκροταφεία της Εποχής του Χαλκού, της Εποχής του Σιδήρου, των αρχαϊκών, κλασσικών, ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων, τα οποία έχουν εντοπιστεί στην έκταση της.
Η μεγάλη της ακμή όμως σημειώνεται από τα μέσα του 4ου αι. π.Χ. Με πολεοδομικό σύστημα που είναι το καλύτερα αναπτυγμένο και το πληρέστερα διατηρημένο σε ελληνική πόλη ως σήμερα και ανώτερο βιοτικό επίπεδο, όπως μαρτυρούν τα συστήματα υδροδότησης, αποχέτευσης, τα λουτρά (με τρόπους θέρμανσης όλων των ειδών, ακόμη και υποδαπέδια), γίνεται η “μεγίστη των εν Μακεδονία πόλεων”.
Τα μεγαλειώδη συγκροτήματα του ανακτόρου και της Αγοράς αλλά και οι μεγάλες κατοικίες αποδεικνύουν μεγαλόπνοα προγράμματα, ενισχυμένα προφανώς από τις σημαντικές πηγές εσόδων που πρόσφερε στο κράτος η εκστρατεία του Αλέξανδρου στην Ανατολή. Την ακμή της πόλης εξάλλου βεβαιώνουν επίσης η αρχιτεκτονική και ο εξοπλισμός των δημοσίων και ιδιωτικών κτιρίων με πολυτέλεια που μαρτυρείται από τα περίτεχνα ψηφιδωτά δάπεδα και την πολύχρωμη διακόσμηση των τοίχων των κτιρίων.
Η μεγάλη παραγωγική και εμπορική δραστηριότητα που αναπτύσσεται την ίδια εποχή έχει ως επίκεντρο την Αγορά και τα ανασκαφικά ευρήματα μιλούν για μία πλούσια εμπορική και καλλιτεχνική κίνηση από τις αρχές του 4ου αι. π.Χ. ως την εγκατάλειψη της πόλης μετά το σεισμό των αρχών του 1ου αι. π.Χ.
Πρόκειται για αγγεία μεταφοράς κρασιού, λαδιού κλπ από τη Θάσο, τη Ρόδο, την Κνίδο, την Κω και την Ιταλία, κεραμική εισαγωγής από την Αθήνα, την Κόρινθο και αλλού, νομίσματα πολλών ελληνικών πόλεων και έργα τέχνης, γλυπτικής και κεραμικής, άλλοτε εισηγμένα από την Αττική και άλλοτε κατασκευασμένα στην Πέλλα, από τοπικά εργαστήρια που δέχονται την επιρροή της Αττικής ή της Ιωνίας, στα οποία στεγάζονται τεχνίτες από τις περιοχές αυτές.
Η πολιτισμικότητα της πόλης βεβαιώνεται και από το μεγάλο αριθμό εθνικών ονομάτων που συνοδεύουν τα ονόματα των νεκρών στις επιτύμβιες στήλες. Στην Πέλλα συνέρρεαν όχι μόνο διάσημοι άνθρωποι του πνεύματος και των τεχνών, όπως μαρτυρούν οι γραπτές πηγές (ο Ευριπίδης εδώ έγραψε τις “Βάκχες” και ο Ζεύξις διακόσμησε το ανάκτορο του Αρχελάου), αλλά και απλοί άνθρωποι από όλο τον Ελλαδικό χώρο: Δυτική Μακεδονία, Θεσσαλία, Βοιωτία, Κόρινθο, Αθήνα αλλά και Μικρά Ασία.
Στο πλαίσιο της έντονης κινητικότητας ανθρώπων και ιδεών των ελληνιστικών χρόνων στα κράτη των διαδόχων του Αλεξάνδρου εντάσσεται και η δημιουργία του μεγαλύτερου λαξευτού θαλαμωτού τάφου ως σήμερα στον Ελλαδικό χώρο, με οκτώ θαλάμους, που θυμίζει ανάλογα μνημειακά ταφικά κτίρια της Αιγύπτου. Η ύπαρξη και άλλου μνημείου στη θέση αυτή δε μπορεί να είναι συμπτωματική και υποδεικνύει μία περιοχή που χρησιμοποιούνταν για ταφές επιφανών οικογενειών της Πέλλας σε μνημεία που “δάνεισαν” και “δανείστηκαν” αρχιτεκτονικά στοιχεία άλλων περιοχών. Οι ίδιες εξάλλου επιρροές βεβαιώνονται και στα κτερίσματα των τάφων αλλά και στις θρησκευτικές αντιλήψεις. Την πλούσια πνευματική κίνηση στην Πέλλα μαρτυρεί και η διακόσμηση του “Τάφου των φιλοσόφων”, όπου εικονίζεται μεταξύ άλλων φιλοσόφων και ένας αστρονόμος με την ουράνια σφαίρα. Την ενασχόληση των πνευματικών ανθρώπων της Πέλλας άλλωστε με τα κοσμολογικά θέματα βεβαιώνουν και τα “Φαινόμενα”, έργο του Σικυώνιου Αράτου, που το συνέγραψε στην αυλή του Αντίγονου Γονατά.
Οι κάτοικοι της Πέλλας λάτρευαν τις θεότητες του Ελληνικού πανθέου όπως αποδεικνύεται από τα ιερά και τους ναούς. Αυτό δείχνουν και τα ανασκαμμένα ιερά της Μητέρας των Θεών, της Αφροδίτης και της Δήμητρας, αλλά και τα ποικίλα ανασκαφικά ευρήματα που μαρτυρούν τη λατρεία της Αθηνάς, προστάτιδας των βοοειδών, με κέρατα στην περικεφαλαία, του Διονύσου (το κρασί της Πέλλας αναφέρεται ως ένα από τα φημισμένα της αρχαιότητας – έχουν εντοπιστεί θέσεις καλλιέργειας αμπέλων με τα χαρακτηριστικά λαξεύματα στον φυσικό βράχο), του Ερμή, της Εκάτης, της Περσεφόνης, του Ηρακλή, του Έρωτα κ.α. Αλλά και το τελετουργικό των λατρειών (π.χ. των Θεσμοφορίων, της λατρείας της Μητέρας των Θεών, της Αφροδίτης, του τοπικού θεραπευτή θεού Δάρρωνα, που έχει κοινά στοιχεία με τη λατρεία του Ασκληπιού) αποδεικνύεται το ίδιο με αυτό του λοιπού Ελλαδικού χώρου, όπως μαρτυρείται από τις γραπτές πηγές.
Η γλώσσα των κατοίκων της Πέλλας ήταν η δωρική διάλλεκτος, όπως δηλώνεται από το πλήθος των επιγραφών επιτύμβιων και αναθηματικών στηλών, με τη χαρακτηριστική κατάληξη -α όπου τα αντίστοιχα ιωνικά ονόματα είχαν -η (π.χ. σε φύλλα χρυσού που βρέθηκαν σε τάφους του 4ου αι. π.Χ. υπάρχουν χαραγμένα τα ονόματα Φιλοξένα, Ηγησίσκα, αντί των Φιλοξένη, Ηγησίσκη της αττικής διαλλέκτου). Από την Πέλλα προέρχεται και το πληρέστερο ως σήμερα διαλετικό κείμενο ανθρώπων της καθημερινής ζωής των αρχών του 4ου αιώνα π.Χ., χαραγμένο σε μολύβδινο έλασμα (κατάδεσμος που ρίχτηκε σε τάφο). Η απόρριψη των καταδέσμων με ευχές ή κατάρες σε τάφους ήταν άλλωστε ένα έθιμο πολύ διαδεδομένο σε όλο τον ελληνικό χώρο.
Την ελληνική γλώσσα καταδέχονταν και τους θεούς του ελληνικού πανθέου τιμούσαν ακόμη και οι Ρωμαίοι που εγκαταστάθηκαν στην Πέλλα μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση του 168 π.Χ., όπως αποδεικνύεται από την επιγραφή αναθήματος που αφιέρωσε στον Ερμή Αγοραίο ο Αύλος Φικτώριος του Γαϊου, πιθανώς έμπορος γνωστής οικογένειας αρχόντων της Πέλλας, ο οποίος γοητευμένος από την προσωπικότητα του Αλέξανδρου, ονομαζόταν και Αλέξανδρος (“επικαλούμενος Αμέξανδρος” όπως αναφέρεται στην επιγραφή).
Οι κάτοικοι της Πέλλας γνώριζαν καλά τη λογοτεχνία και τη μυθολογία όπως αποδεικνύουν τα εικονογραφικά θέματα διαφόρων έργων, όπως των ψηφιδωτών (σε ένα από τα οποία μάλιστα απεικονίζεται ο μύθος της απαγωγής της Ελένης από το Θησέα). Αλλά και στην κεραμική, τοπικής παραγωγής με ανάγλυφη διακόσμηση, απεικονίζονται σκηνές θεατρικές (για παράδειγμα από την τραγωδία του Ευριπίδη “Εκάβη”), κυρίως όμως του επικού κύκλου, και κατ’ εξοχήν τα θέματα που σχετίζονται με την άλωση της Τροίας. Η επιμονή άλλωστε στην εικονογράφηση της διαμάχης Ελλήνων-Τρώων είχε πιθανότατα συμβολικό χαρακτήρα στα ταραγμένα χρόνια της αναμέτρησης των Ελλήνων με τους Ρωμαίους.
"της Μαρίας Λιλιμπάκη-Ακαμάτη (Διδάκτωρ αρχαιολόγος, διευθύντρια της ΙΖ’ Εφορίας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων με έδρα την Πέλλα)."
Πηγή: [Μακεδονίς Γη, ειδική έκδοση της εφημερίδας “Το Βήμα”]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου